...

7 stycznia 1939 r. Niels Bohr¹⁵ wyjechał z Kopenhagi do Stanów Zjednoczonych na cykl wykładów na Uniwersytecie Princeton. W tym właśnie czasie dostał od Frisha pierwszy brudnopis artykułu o interpretacji rozszczepienia jądrowego. Podczas podróży do Ameryki, na statku Drottningholm, rozmawiał z Léonem Rosenfeldem¹⁶ o pracy Meitner i Frischa oraz identyfikacji Ba jako produktów rozszczepienia przez Hahna i Strassmanna. Niestety, zapomniał poprosić o zachowanie dyskrecji. Kiedy statek dopłynął do Nowego Jorku, Rosenfeld pojechał do Princeton. Tam natychmiast powiadomił wszystkich o rozszczepieniu uranu (16 stycznia 1939 r.). Informacja rozpowszechniła się bardzo szybko.

Wkrótce Georg Gamow¹⁷ i Edward Teller¹⁸ organizowali 5-tą konferencję Fizyki Teoretycznej na Uniwersytecie w Waszyngtonie. Bohr także został na nią zaproszony. Wieczorem, w przeddzień konferencji, Gamow zadzwonił do Tellera, stwierdził [2]: Bohr zwariował! Powiedział, że jądro uranu dzieli się!

Następnego dnia, 26 stycznia 1939 r., Bohr ogłosił publicznie fakty świadczące o rozszczepieniu jądra atomowego. Jednak artykuł Hahna i Strassmanna już ukazał się w Ameryce. Zamiast planowanej sesji poświeconej fizyce niskich temperatur, Bohr i Fermi dyskutowali o rozszczepieniu uranu, który nazywali „rozpadaczem” (the splitter) [2]. Wieczorem 28 stycznia eksperyment rozszczepienia jądra został powtórzony pomyślnie w Carnegie Institution (w Waszyngtonie) przy wykorzystaniu neutronów emitowanych z litu bombardowanego przez deuter przyśpieszony przez akcelerator van de Graaffa o energii 1MeV. Fermi, Bohr wraz z innymi uczestnikami konferencji obserwowali ogromny impuls jonizacji powodowany przez produkty rozszczepienia zarejestrowane przez detektor i pokazywane wizualnie na oscyloskopie stojącym na pulpicie sterującym akceleratora. Jak powiedział później Teller [2]: To było niesamowite: jeden z najłatwiejszych eksperymentów do zrobienia. I potrzebne były lata, by zrozumieć, co naprawdę się dzieje!

Pamiątkowa tablica poświęcona temu historycznemu wydarzeniu została umieszczona w pokoju 209, w budynku Uniwersytetu Georga Washingtona na rogu ulicy 19-tej i ulicy G. (ang. 19th and G streets). Napisano na niej [6]: „IN THIS ROOM JANUARY 26, 1939, NIELS BOHR MADE THE FIRST PUBLIC ANNOUNCEMENT OF THE SUCCESSFUL DISINTEGRATION OF URANIUM INTO BARIUM WITH THE ATTENDANT RELEASE OF APPROXIMATELY TWO HUNDRED MILION ELECTRONOVOLTS OF ENERGY PER DISINTEGRATION”. Nowa tablica pamiątkowa została odsłonięta w 2002 r. przy wejściu do budynku Fizyki i Chemii na Uniwersytecie w Waszyngtonie.

Przed zakończeniem konferencji eksperymentalnie potwierdzono rozszczepienie jądrowe w czterech laboratoriach w USA: w Carnegie In-stitution w Waszyngtonie, na Uniwersytecie Johna Hopkinsa, na Uniwersytecie Berkeley w Kalifornii i na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Pierwsze raporty dotyczące tych eksperymentów, pochodzące z pierwszych trzech laboratoriów ukazały się w czasopiśmie Physical Review, w tomie 55, zeszyt 4, w dniu 15 lutego [22-25]. Następne raporty opublikowano w tomie 55, zeszyt 5, w dniu 1 marca [26-28]. Pierwszą osobą, która potwierdziła rozszczepienie jądrowe w Ameryce był jednak Herbert L. Anderson z Uniwersytetu Columbia [3]. Po otrzymaniu informacji o rozszczepieniu uranu - „rozpowszechnionej” przez Rosenfelda - Fermi i Anderson natychmiast zdecydowali się ją sprawdzić. Fermi pojechał do Waszyngtonu na konferencję, a Anderson wieczorem 25 stycznia 1939r., obserwował ogromne sygnały pochodzące od fragmentów rozszczepienia uranu używając komory jonizacyjnej jako detektora, wzmacniacza liniowego oraz cyklotronu do wytwarzania neutronów. Mimo to, raport grupy Fermiego pojawił się 2 tygodnie później niż pozostałe raporty, w czasopiśmie Physical Review, w tomie 55, zeszyt 5, w dniu 1 marca 1939r. [29]. W Paryżu Fryderyk Joliot-Curie dostał artykuł Hahna i Strassmana 16 stycznia 1939 roku. W dniu 26 stycznia przeprowadził eksperymenty rozszczepienia uranu, a wyniki opublikował cztery dni później [30]. Jako pierwszy potwierdził obecność fragmentów rozszczepienia uranu Frisch. Jednak jego artykuł pojawił się dopiero 18 lutego 1939 roku [19]. Bohr, pragnąc zachować priorytet pracy Meitner i Frischa, wysłał dwa artykuły do Nature [31] i do Physical Review [32]. Określił ich jako pierwszych, którzy opisali proces rozszczepienia jądra. Wydarzenia te wywołały lawinę publikacji o rozszczepieniu uranu; do końca 1939 r. ukazało się około stu artykułów podsumowanych w artykule Louisa A. Turnera [33].

4. Nagroda imienia enrico Fermiego za rozszczepienie jądra atomowego (1966)

Nagrodę Nobla za rok 1944 (ogłoszoną w listopadzie 1945 r., i wręczoną w grudniu 1946 r.) w dziedzinie chemii otrzymał Hahn za odkrycie rozszczepienia ciężkich jąder. Nie kwestionując słuszności przyznania nagrody Hahnowi, trudno nie uznać za niesprawiedliwość pominięcie Lise Meitner, która nie tylko wytłumaczyła proces, ale również współuczestniczyła z Hahnem w znacznej części prac doświadczalnych. Hahn w odczycie wygłoszonym w Sztokholmie z okazji wręczenia mu Nagrody Nobla lojalnie omówił udział Meitner i Strassmanna w odkryciu [13].

Wielu ze znanych fizyków - laureatów Nagrody Nobla - wysoko oceniło pracę Meitner i zaproponowało przyznanie jej Nagrody Nobla [14]. Arthur Compton¹⁹ powiedział: Jeśli dobrze rozumiem kwestię, prof. Hahn i Meitner powinni zostać nagrodzeni odpowiednio za pracę nad identyfikacją procesu rozszczepienia jądra oraz za wykazanie ogromnej ilości energii uwolnionej w trakcie rozszczepienia. James Franck²⁰ stwierdził: Nie muszę podkreślać wagi tego odkrycia, które zapewne jest największym odkryciem w fizyce ostatnich 10 lat, ale chciałbym wyjaśnić, dlaczego myślę, że Hahn i Meitner powinni być uhonorowani razem… (Meitner) nie współpracowała przy publikacji Hahna i Strassmanna, która w zasadzie zawierała rozwiązanie, ale Hahn nie wyciągnął sam wniosku o konsekwencjach. Lise Meitner zrobiła to z Frischem; była pierwszą, która zauważyła wagę tego odkrycia oraz napisała o następstwach, że tzw. produkty rozszczepienia odrywają się od innych wytwarzając ogromną energię. Ona i Frisch byli także pierwszymi, którzy zaobserwowali ten fakt podczas eksperymentu. Oskar Klein²¹ i Niels Bohr zaproponowali Nagrodę Nobla dla Hahna i Strassmanna w dziedzinie chemii, a dla Meitner i Frischa w dziedzinie fizyki. Komitet Noblowski zarówno w dziedzinie fizyki, jak i chemii zignorował wkład Meintner do odkrycia i wyjaśnienia zjawiska rozszczepienia jądra.

Sprawiedliwości stało się zadość dopiero w 1966 roku: Amerykańska Komisja Energii Atomowej przyznała łącznie Meitner, Hahnowi i Stras-smanowi, jako współodkrywcom rozszczepienia jądrowego, zaszczytną nagrodę imienia Enrico Fermiego; Hahn i Meintner otrzymali nagrodę za „pionierskie badania naturalnej promieniotwórczości i szerokie badania eksperymentalne prowadzące do odkrycia rozszczepienia”, a Strassman za „wkład do chemii jądrowej i szerokie badania eksperymentalne uwieńczone odkryciem rozszczepienia”.